Sırada yapısal ıslahatlar ve sistemik sorunlar var

Jülide YİĞİTTÜRK GÜRDAMAR

Türkiye iktisadına bu­güne kadar 21 milyar euronun üzerinde yatırım yapan ve mevcut portföyü bugün 7 milyar euronun üzerinde bu­lunan Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD), büyük potansi­yel gördüğü Türkiye’de büyüme­sini sürdürecek. Bankanın büyü­me seyahatinde 5 yıllık strateji­si de belirlenmiş durumda.

Avrupa İmar ve Kalkınma Ban­kası (EBRD) Türkiye ve Kafkas­lar Yönetici Yöneticisi Elisabet­ta Falcetti, yeni misyonuna ağustos ayında başladı. Epey heyecan­lı… Zira Türkiye onun için bir manada yuvaya yine dönüş. Hakikaten, “Türkiye ile bağlarım eskiye dayanıyor” diyen Falcet­ti, EBRD’nin Türkiye’de faaliyet göstermeye başladığı birinci günler­de de misyon almış bir isim.

DÜNYA’ya Türkiye ekonomi­sinin son periyottaki değişimi ve gelişimini değerlendirirken uy­gulanan Ortodoks siyasetlerden hayli mutlu olduklarını ak­taran Falcetti’ye nazaran riskler de şimdi masadan kalkmış değil. Gerçekten Falcetti, Türkiye’nin ha­la riskler barındırdığını kayde­derek, “Ortodoks iktisat poli­tikalarına yönelik atılan adımları memnuniyetle karşılıyoruz.

An­cak, hala zorluklar bulunuyor” diyor. Sıcak gündemle ilgili ola­rak Suriye’deki yapılanmaya yö­nelik değerlendirmelerini sordu­ğumuzda da Falcetti, “Henüz bu bahiste konuşmak için çok erken. Gelişmeleri takip ediyoruz” ifa­delerini kullanıyor.

Yüksek enflasyon, jeopolitik tansiyonlar risk oluşturuyor

“Türkiye’nin büyük avantajla­rı ve potansiyeli var” diyen Fal­cetti, “Türkiye, geniş yenilene­bilir güç potansiyeli ve stra­tejik coğrafik pozisyonu sayesinde bir güç ticaret merkezi hâline gelebilir. Türkiye’nin beşerî ser­mayesi sağlam ve demografik özellikleri elverişli. Bu da ülkeye potansiyel olarak değerli bir kar­şılaştırmalı ve rekabetçi avantaj sağlıyor” açıklamasını yaptı.

Türkiye’nin altyapısı ve konu­mu, birden fazla bölgesel pazara erişimini sağladığını ve bölgesel bir nakliyecilik ve lojistik merke­zi hâline gelmesine yer hazır­ladığını söz eden Falcetti, Tür­kiye iktisadına yönelik şunları söyledi: “Türkiye’nin amaçlarına ulaşması ve potansiyelini gerçek­leştirmesi için özel kesimin kar­şılaştığı zorlukların üstesinden gelmesi gerekiyor. Yetkililerin ya­pısal ıslahat gündemini tekrar canlandırması ve ülkenin uzun vadeli büyüme potansiyelini et­kileyen sistemik problemleri ele al­ması gerekiyor.

Bu, 2024-28 yıl­larını kapsayan 12. Kalkınma Pla­nı ve 2024-26 yıllarını kapsayan Orta Vadeli Program’da belirtilen siyasetlerin hayata geçirilmesini gerektiriyor. Son devirde orto­doks iktisat siyasetlerine yö­nelik atılan adımları memnuni­yetle karşılıyor ve temel yapısal ıslahatların uygulanmasıyla bir­likte daha fazla ilerleme kayde­dilmesi için kıymetli bir potansi­yel olduğuna inanıyoruz.

Ancak, hala zorluklar bulunuyor. Sü­regelen yüksek enflasyon, Avru­pa’da yavaşlayan büyüme, bölge­de artan jeopolitik tansiyonlar ve sıkı global finansman şartları (özellikle Türkiye’nin kıymetli kı­sa vadeli dış finansman ihtiyaç­ları ışığında) iktisat üzerinde risk oluşturmaya devam ediyor.”

Merkez Bankası ve yargıdaki özerklik yatırımcı itimadı için hayati önemde

Elisabetta Falcetti’ye nazaran, Türkiye’de en değerli dertlerin başında enflasyon geliyor. “Enf­lasyonun denetim altına alınması en kıymetli öncelik olmaya devam etmeli ve ısrarla yüksek seyreden oranlara yönelik tesirli önlemler alınmalı” diyen Falcetti, “Reform yapılması gereken bir öbür kri­tik alan ise Merkez Bankası, de­netim organları ve yargı üzere kilit kurumların özerkliği. Bunların bağımsızlıklarının korunması, yatırımcı itimadının sürdürül­mesi ve ekonomik dayanıklılığın teşvik edilmesi açısından hayati kıymet taşıyor” diye konuştu.

Enflasyon düşene kadar sıkı duruş sürmeli

Haziran 2023’ten bu yana, de­zenflasyon sürecine öncelik ve­rilmesi ve ortodoks iktisat po­litikalarına dönüş sonucunda Haziran 2024’ten bu yana enflas­yonun düştüğünü söz eden Fal­cetti, “Ancak, beklenenden daha yavaş düşüyor ve bu sebeple TC­MB’nin 2024 sonu için enflasyon gayesini artırması gerekti. Ayrı­ca, aylık enflasyonun yüksek kal­maya devam ettiğini görüyoruz. Siyaset duruşundaki gevşeme­nin zamanlaması çok kıymetli ola­cak. Biz enflasyon düşene ve enf­lasyon beklentileri çıpalanana kadar genel duruşun sıkı tutul­ması gerektiğini düşünüyoruz” ihtarında bulundu.

Artan yabancı ilgisinden memnun

“Son 18 ayda ortodoks politika­lara dönüş, yatırımcı itimadının artmasını sağladı” diyen Falcetti, “İki kademeli not artışları, CDS spread’lerindeki düşüş, sermaye akışlarının geri dönmesi ve euro tahvil ihraçlarına ilginin artması bunun kanıtı” dedi.

Zorlu ve çetin periyotlarda Türk ortaklarımızla çalıştık

“Son beş yılda Türk özel sek­törünü global salgın, ekonomik şoklar ve doğal afetler karşısın­da destekledik. Şiddetli ve çetin devirlerde Türk ortaklarımız­la birlikte çalışma konusunda güçlü bir geçmişe sahibiz” diyen Falcetti kelamlarını şöyle sürdür­dü: “Yatırımlar elbette istikrarlı ve öngörülebilir ortamlarda ra­hat gerçekleşiyor. Kolaylaştırıcı bir ortam, öngörülebilirlik, şef­faflık ve uygun yönetişimin sağlandı­ğı durumlarda projelerimiz Tür­kiye’nin ilerlemesine gerçek an­lamda katkıda bulunabilir.”

Falcetti, iklim değişikliğinin azaltılması ve yeşil yatırımla­rın Türkiye için, bilhassa de kü­resel rekabet güçlerini artırmayı ve sürdürmeyi hedefleyen şirket­ler için kıymetli bir fırsat olduğuna inanıyor. Falcetti, Türk özel sek­törüne yönelik şu tabirleri kul­landı: “Türkiye’nin özel bölümü, canlılığı, direnci ve yeşil dönü­şüm için artan iştahı ile muaz­zam bir potansiyele sahip. Bu ka­rarlılık hem özel bölümde hem de kamu bölümünde kendini göste­riyor.

Örneğin Türkiye, EBRD ta­rafından desteklenen ve bugüne kadar tipinin en büyüğü olan, 5 milyar euroluk yatırımı harekete geçirme potansiyeline sahip En­düstriyel Karbonsuzlaştırma Ya­tırım Platformu’nu kısa bir müddet evvel tesis etti. Ayrıyeten Yeşil Şehir­ler Programımız aracılığıyla ye­rel belediyelerle kapsamlı bir iş­birliği içindeyiz. İstanbul, İzmir, Ankara, Gaziantep ve Bursa üzere kentler iklime dirençli kentsel alanlara yönelik etkin olarak ça­lışıyor ve sürdürülebilir kentsel kalkınma için güçlü bir örnek teş­kil ediyor.”

Yatırımlar, toplumsal cinsiyet ve yeşil girişimlere

EBRD, 2021 yılından bu yana, yıllık yatırımlarının yarısından fazlasını yeşil dönüşümü destek­leyen projelere yönlendirilmiş durumda. 2023 yılında, kısmen sarsıntıdan etkilenen bölgeye yö­nelik yatırımlarla Türkiye’de 2,5 milyar euroluk rekor bir yatırım gerçekleştirdi. Falcetti, “Bu ya­tırımların yüzde 50’sinden faz­lası yeşil teşebbüslere ayrılırken, yaklaşık yüzde 60’ı kapsayıcı ve sürdürülebilir kalkınmaya olan bağlılığımızı yansıtan toplumsal cinsiyet odaklı bileşenler içeri­yordu. 2024 yılında bugüne kadar 2 milyar euronun üzerinde yatı­rım yaptık ve yılı güçlü bir perfor­mansla kapatmayı bekliyoruz” diye konuştu.

Türkiye’de uzmanlaştı, Sahra Altı’nda genişleyecek

Türkiye, EBRD’nin toplam portföyünün yaklaşık %15’ini temsil ediyor ve son dört yıldır en çok yatırımın yapıldığı ülke pozisyonunda bulunuyor. Türkiye’nin yanı sıra Avrupa, Kafkasya, Orta Asya, Güney ve Doğu Akdeniz bölgelerini kapsayan 35 ülkede daha faaliyet gösteriyor.

Falcetti, “Türkiye, faaliyet gösterdiğimiz ülkelerde elde etmeyi hedeflediğimiz dönüştürücü etkiyi ortaya koyan, banka için nitekim kritik bir Pazar” diyerek, EBRD’nin büyüme planlarını şu biçimde anlattı: “Kısa bir mühlet evvel Guvernörler Heyetimiz Sahra Altı Afrika ve Irak’ta da ölçülü bir genişlemeye onay verdi. EBRD, 2025 yılından itibaren beş yıllık bir mühlet içinde Sahra Altı Afrika’da altı ülkeye yatırım yapma yetkisine sahip olacak. Türkiye’deki kapsamlı çalışmalarımızdan edindiğimiz kıymetli derslerden yararlanarak uzmanlığımızı ve kaynaklarımızı bu yeni bölgelere taşıyacak olmaktan heyecan duyuyoruz.”

5 yıl 4 temel alanda büyüyeceğiz

“Biz talep odaklı bir bankayız ve yatırımlarımız için maksatlar yahut bütçeler belirlemiyoruz” diyen Elisabetta Falcetti, Türkiye’ye yönelik 5 yıllık yatırım stratejilerini şöyle özetledi: “2024 ve 2029 yılları ortasında dört temel alana odaklanacağız: yeşil teşebbüslerin hızlandırılması, beşerî sermayenin geliştirilmesi, iktisadın global rekabet gücünün artırılması ve sürdürülebilirlik ile bölgesel entegrasyonu teşvik eden altyapı projelerinin ilerletilmesi.

Ayrıca, sarsıntıdan etkilenen bölgeyi destekleme konusundaki kararlılığımızı da sürdürüyoruz. Buna özel dala daima takviye sağlanması ve bölgenin değerli altyapı gereksinimlerinin giderilmesi de dâhil. Bu bağlamda, bir evvelki ülke stratejimiz kapsamında yaklaşık 10 milyar euroluk yatırımı muvaffakiyetle gerçekleştirdik. Bu temel üzerine inşa ettiğimiz yeni stratejimizin Türkiye genelinde kalıcı ve manalı bir tesir yaratacağından eminiz.”

Türkiye 2025’te yüzde 3 büyüyecek

“Büyüme faktörlerinin yine dengelenmesi ve Haziran 2023’ten bu yana ortodoks iktisat siyasetlerine dönüşün akabinde yatırımcı inancındaki artışın tesiriyle 2024’te yüzde 2,7 olan büyümenin 2025’te yüzde 3,0’e yükselmesini bekliyoruz.”

Elisabetta Falcetti’den şirketlere öneriler

-EBRD yatırımları stratejik amaçları takip ediyor. Misyonumuz, sürdürülebilir ve müreffeh bir geleceğin önünü açan daha yeşil, daha dirençli ve daha kapsayıcı ekonomiler inşa etme konusunda faaliyet gösterdiğimiz ülkeleri desteklemek. Bunu yaparken kararlarımızı üç prensibe dayandırıyoruz: sağlam bankacılık, geçiş tesiri ve katma kıymet.

-Türk şirketleri ekonomik istikrarsızlık karşısında nitekim büyük direnç göstermiş durumda. Fakat, gelecekteki şoklara daha düzgün dayanabilmek için, dayanıklılıklarını güçlendirecek önlemlere yatırım yapmaları elzem. Bilhassa yenilikçilik yoluyla verimliliğin artırılması bir mecburilik olmaya devam ediyor.

-Türk şirketleri ayrıyeten beşerî sermayenin geliştirilmesine öncelik vermeli, toplumsal cinsiyete hassas teşebbüsleri benimsemeli, âlâ yönetişimi geliştirmeli ve rekabetçiliği teşvik etmeli. Ayrıyeten, katma kıymetli üretim ve güçlü ihracat kapasitesi, ekonomik belirsizlik devirlerinde hayati tamponlar olarak fonksiyon gösterebilir.

-En kıymetlisi, Türk şirketleri ikiz dönüşüme (küresel yeşil dönüşüm ve dijitalleşme) faal olarak katılmalı. Bunlara ahenk sağlanamaması, yakın gelecekte fırsatların kaçırılmasına ve maliyetlerin artmasına neden olabilir. Bu dönüşüm çalışmalarını benimsemek yalnızca bir gereklilik değil; birebir vakitte bu şirketlerin uzun vadeli büyümesi ve global manada rekabet gücünü artırabilmeleri için de bir fırsat.