Muhammed el Arian:  2025’te dünyayı ne bekliyor?

Her Aralık ayında biten yılın değerlendirmesini yapmak ve ileride neler olabileceğini düşünmek bir gelenektir.

Jeopolitikle başlayın. Rusya, 2024 yılında Ukrayna savaşında bir yıl evvelki konsensüs kestirimlerinin öngördüğünden daha büyük bir avantaj elde etti. Benzeri halde, Gazze’deki İsrail-Hamas savaşının yol açtığı insani acılar ve fizikî yıkım, birden fazla gözlemcinin zati karamsar olan beklentilerini aştı ve Lübnan üzere öteki ülkelere yayıldı. Güçlülerin cezasız kalması ve önemli insani krizleri önleyecek tesirli araçların bulunmaması, birçok bireyde global nizamın temelde istikrarsız olduğu ve güçlüleri kayırdığı algısını derinleştirdi.

İç siyasete gelince, pek çok ülkede çalkantılar gündemi işgal etti. Avrupa’nın en büyük ekonomileri olan Fransa ve Almanya’da hükümetler çöktü ve Avrupa Birliği siyasi liderlikten mahrum kaldı. Donald Trump’ın başkanlık seçimlerindeki zaferinin akabinde ABD, yeni bir “muhafazakar seçkinlerin” siyasi nüfuzunda değerli bir artış yaratması mümkün bir siyasi geçişe hazırlanıyor.

Bu ortada, Çin, İran, Kuzey Kore ve Rusya’dan oluşan bir “zorunluluk ekseni”, Batı’nın hakimiyetindeki memleketler arası sisteme meydan okumaya çalışıyor. Şu anda azledilen Güney Kore Devlet Başkanı’nın ani sıkıyönetim ilanından (hızla iptal edildi) Suriye’deki Beşar Esad rejiminin çöküşüne kadar öteki şimdiki gelişmeler, harikulâde bir jeopolitik ve ekonomik kriz devrinde yaşadığımız izlenimini güçlendirdi.

Geçtiğimiz yıl kimi kaygı verici makroekonomik gelişmeleri de beraberinde getirdi. Ülkeler düşük büyüme ve genişleyen bütçe açıklarıyla boğuşurken, Avrupa’nın sakinlik hastalığı daha da derinleşti. Çin, olumsuz demografik yapısı, borç yükü ve büyümeyi, ekonomik verimliliği ve tüketici inancını baltalayan uzun periyodik emlak piyasası krizi nedeniyle, açık ve mevcut “Japonlaşma” tehlikesine inandırıcı bir halde cevap vermekte başarısız oldu.

Tüm bunlara karşın, pay senedi piyasaları optimistliğini sürdürdü ve S&P endeksinin neredeyse 60 rekor düzeydeki kapanışı da dahil olmak üzere yüksek getiriler sağladı. ABD iktisadının harikulâde performansı bunun kıymetli bir nedenidir. Birden fazla ekonomistin beklediği üzere zayıflamak şöyle dursun, ABD  açık farkla rakiplerinin  önüne geçiyor. ABD’nin çektiği yabancı sermaye ölçüsü ve üretkenlik, rekabet gücü ve büyümenin gelecekteki itici güçlerine yaptığı yatırımın boyutu göz önüne alındığında, ABD’nin 2025’te öbür büyük ekonomilerden daha güzel performans göstermeye devam etmesi olası.

Bu muvaffakiyetin bir sonucu, Fed’in piyasaların bir yıl evvel fiyatladığı 1,75-2 puanlık rahatlatıcı faiz indirimlerini gerçekleştirmemesi oldu. Bu trendin de devam etmesi bekleniyor: Aralık ayındaki siyaset toplantısında Fed, 2025’te daha az kesinti ve daha yüksek en son (uzun vadeli) faiz oranı sinyali verdi.

Öte yanda, siyasi ve jeopolitik çalkantılar ve ekonomik-siyasi sistemde ıslahatlara yönelik sonlu beklentiler, ABD’nin ekonomik istisnacılığının kalıcılığı açısından bir risk oluşturuyor. ABD beklendiği üzere emsallerinden daha düzgün performans göstermeye devam etse bile hem büyüme hem de enflasyon açısından muhtemel sonuçların yelpazesi genişledi.

Aslında, bir bütün olarak global iktisat ve siyaset iddiaları, hem aşağı istikametli risklerin artması hem de yapay zeka, ömür bilimleri, besin güvenliği, sıhhat hizmetleri ve savunma üzere alanlardaki olumlu yenilikler nedeniyle artık daha büyük belirsizliğe tabidir. Yapay Zeka, dalları dönüştürebilir ve verimlilik artışlarını hızlandırabilir.

Trump vaat ettiği halde politik sistemi tekrar dizayn etmeyi başaramadığı  sürece, ABD için temel senaryom, iktisat emsallerinden daha güzel performans gösterse bile, bir ölçü daha düşük bir büyüme oranı ve yapışkan enflasyonu içeriyor. Bu, Fed’e bir seçenek sunacak: amacın üzerindeki enflasyonu kabul etmek ya da onu düşürmeye çalışmak ve ekonomiyi resesyona sürükleme riskini almak.

Küresel ölçekte ekonomik parçalanma (globalleşmenin ters-yüz edilmesi) devam edecek ve kimi ülkeleri rezervlerini ABD doları dışında mali varlıklarda tutmaya ve Batı ödeme sistemlerine alternatifler aramaya itecek. Global bir referans noktası olan ABD on yıllık devlet tahvillerinin getirileri daha da yükselecek ve çoğunlukla %4,75-5 aralığında süreç görecek. Finansal piyasalara gelince, kuvvetli bir jeoekonomik mahallede “iyi ev” statülerini müdafaayı daha sıkıntı bulabilirler.

Bulunduğum  noktada gelecek  bu halde görünüyor. Lakin 2025’teki mümkün ekonomik sonuçların daha geniş bir dağılıma sahip olduğunu kabul etmenin ötesinde, kestirimlere teme teşkil eden varsayımları gerçek gelişmelere nazaran sistemli olarak test etmek hayati ehemmiyet taşıyacak.

Kaynak:  Project Syndicate, A Baseline Scenario for the Küresel Economy in 2025