Mahfi Eğilmez’den enflasyona karşı para siyaseti tahlili

İktisatçı Dr. Mahfi Eğilmez, makroekonomi görümü ve enflasyonun düşüşüne ait kendi blog sayfasında bir yazı kaleme aldı.

Yazısında harcamalara tesir eden Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) denklemini hatırlatan Eğilmez, enflasyonla çabada Merkez’in siyaset faizini ve mecburî karşılık oranını yükseltme ya da piyasaya kıymetli kâğıtları satıp karşılığında para çekme üzere alt siyasetleri takip edebileceğine işaret etti.

Gelir/tüketim dengesi

‘Tüketim gelirin bir fonksiyonudur’ diyen Eğilmez, “Gelir arttıkça tüketim de artar. Ne var ki artış oranı her vakit birebir olmayabilir. Düşük gelir seviyelerinde tüketim harcamaları gelirin neredeyse tamamını kapsar ve tasarrufa para ayrılamaz. Gelir yükseldikçe tüketimin gelir içindeki hissesinde azalma olur” sözlerini kullandı.

‘Gelir ve faizler arttıkça tasarruf da artar’

“Kişinin geliri arttıkça tasarruf oranı artacağı üzere faiz oranlarındaki artış da tasarruf oranının artmasında tesirli olur” diyen Eğilmez, gelir ve faizler arttıkça tasarrufun da arttığını belirterek, “Tasarruflar çoklukla gelir arttıkça tüketimden daha süratli artar” dedi.

Enflasyonun kontrol altına alınması

“Merkez bankasının para siyasetinin en faal aracı olan faiz siyasetini kullanarak enflasyona müdahale kararı aldığını ve bu çerçevede siyaset faizini artırdığını” düşünelim diyen Eğilmez, yazısını şöyle sürdürdü:

“Bu durumda merkez bankası, bankalara ödünç vereceği paranın faizini artırmış olacağı için bankaların kaynak maliyetleri de yükselir. Hatta bu biçimde faiz artışı mevduat sahiplerinin de tasarruflarını bankada tutmaya devam etmek için daha yüksek faiz talep etmeleriyle, bu da bankaların mevduat faizlerini artırmalarıyla sonuçlanır. Kaynak maliyetleri bu biçimde artan bankalar ziyan etmemek ya da en azından kârlılıklarını koruyabilmek için kredi faizlerini artırmak zorunda kalırlar. Mevduat faizlerinin artması tüketim harcamalarının kısılmasına ve tasarrufların artmasına yol açarken kredi faizlerinin artması daha az kredi kullanılmasına ve tüketim ve yatırım harcamalarının azalmasına neden olur. Böylece tüketim ve yatırım harcamalarında talepte ortaya çıkan düşüş talep taraflı fiyat artışlarının yavaşlamasını ve enflasyonun kontrol altına alınmasını sağlar.

Zorunlu karşılıkların oranının artırılması

Bankalar, kabul ettikleri mevduat için, merkez bankası tarafından belirlenmiş bir oranda zarurî karşılık ayırarak bunu merkez bankasına yatırmak zorunluluğundadır. Merkez bankasının karşılıklar siyaseti aracılığıyla enflasyona müdahale etmesi demek bu mecburî karşılıkların oranını artırması demektir. Bu durumda bankaların kaynak maliyetleri yükselmiş olur. Mecburî karşılık oranları artırıldığında bankalar mevduatın daha az bir kısmını daha yüksek faizle kredi olarak kullandırabilecekler demektir. Bunun sonucu olarak gerek tüketim gerekse yatırım harcamaları ve münasebetiyle talep düşer ve talep tesirli enflasyon düşüşe geçer.

Likidite yönetimi

Enflasyonla gayrette likiditenin idaresi de kıymetlidir. Piyasada likiditenin azalması demek harcamaların da az yapılması demektir. Merkez bankaları bu hedefle açık piyasa süreçlerine (APİ) başvururlar. Merkez bankası piyasadaki fazla likiditeyi çekmek için elindeki senetleri ve tahvilleri piyasaya satar ve piyasadan para çeker. Bu yolla da piyasadaki satın alma imkânlarını azaltacağı için enflasyonu kontrol altına alır. Günümüzde açık piyasa süreçleri enflasyonla çaba siyaseti olarak kullanılmaktan çok bir likidite düzenleme aracı olarak kullanılmaktadır.

Merkez bankaları ayrıyeten reeskont kredisi ismi altında özel kesim şirketlerine kullandırılmak üzere bankalara kredi açarlar. Özel kesim şirketleri ellerindeki senetleri bankalara iskontolu olarak verirler bankalar da bunları merkez bankasına ikinci sefer iskonto ettirerek (reeskont) verir ve karşılığında aldığı parayı da özel kesim şirketine kredi olarak kullandırır. Bu süreç vade sonunda aksi formda işler, şirket senedini geri alır banka ve merkez bankası da faiz kazanmış olur. Merkez bankası reeskont kredisinin ölçüsünü ve faizini değiştirerek enflasyona dolaylı taraftan müdahale edebilir.”

Talep ve maliyet enflasyonu dengesi

Bu siyasetlere başvurulurken talep ve maliyet enflasyonu dengesininin uygun kurulması gerektiğini belirten Eğilmez, “Merkez bankası enflasyonla müdahale için siyaset faizini artırırken kamu bölümü vergileri düşürüyor ya da harcamalarını artırıyorsa merkez bankasının eforu boşa gider” dedi.

Eğilmez, para ve maliye siyasetinde kararlılığın enflasyonu düşüreceğine işaret ederken, iç tasarruf istikrarı, hukuk ve toplumsal alt yapının da güzelleştirilmesi gerektiğini belirtti.