Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Yeniden İmar ve Gelişme Raporu

Başkanlığın internet sitesinde yayımlanan “Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Yeniden İmar ve Gelişme Raporu”, depremlerin neden olduğu felaketin boyutlarına ve bölgedeki yeniden yapılanma projelerine dair önemli bilgiler sunmaktadır. Rapora göre, bu yıkıcı depremler, 120 bin kilometrekarelik bir alanda 14 milyondan fazla insanı derinden etkilemiş, 53 bin 737 kişi hayatını kaybetmiş, 107 bin 213 kişi yaralanmış ve 3,5 milyondan fazla kişi bölgeden tahliye edilmiştir. Ayrıca, meskenlerin yanı sıra kamu kurumları, tarihi ve kültürel yapılar, okullar, hastaneler ve ticari işletmelerin de bulunduğu 2 milyon 337 bin 455 binadan 39 bin 466’sının tamamen yıkıldığı, 21 bin 175’inin acil yıkım gerektirecek durumda, 199 bin 967’sinin ağır hasarlı, 43 bin 698’inin orta hasarlı ve 1 milyon 954 bin 378’inin az hasarlı veya hasarsız olduğu tespit edilmiştir.

Ekonomik Etkiler ve Kamu Harcamaları

Başkanlıkça 17 Mart 2023’te yayımlanan raporda, bu felaketin Türkiye ekonomisine toplam maliyetinin 103,6 milyar dolar olabileceği hesaplanmıştır. Bu tutar, milli gelirin yaklaşık yüzde 9’una denk gelmekte olup, ülke tarihindeki ‘afet kaynaklı en büyük ekonomik kayıp’ olarak kayıtlara geçmiştir. Deprem sonrası kayıp ve hasarlar, sermaye stoku ve istihdam kanalıyla ilk etapta iktisadi faaliyet üzerinde olumsuz etkilere yol açmıştır. 2023 yılında, depremden etkilenen bölgenin toplam GSYH içindeki payı bir önceki yıla kıyasla düşmüş, özellikle tarım ve sanayi sektörlerinde gerilemeler yaşanmış, hizmetler sektöründe ise hızlı bir şekilde devreye alınan yeniden yapılanma faaliyetlerinin etkisiyle inşaat sektöründe artışlar gözlemlenmiştir.

Uygulamaya konulan kapsamlı istihdam koruma tedbirleri ve yeniden inşa faaliyetleri sayesinde istihdam kayıpları önemli ölçüde sınırlandırılmıştır. 2023-2024 döneminde kayıp ve zararın telafi edilmesi ile afet risklerinin azaltılmasına yönelik olarak 2024 yıl sonu fiyatlarıyla toplam 2,6 trilyon lira kamu harcaması yapılmıştır.

Barınma İhtiyacına Öncelik Veriliyor

Deprem hasarlarının telafisine yönelik çalışmaların yoğun şekilde sürdürüldüğü bölgede, afetzedelerin barınma ihtiyacının karşılanmasına öncelik verilmekte ve kalıcı konutların yapım çalışmaları hızla devam etmektedir. Eğitim ve sağlık başta olmak üzere temel hizmetlerin kesintisiz bir şekilde sunulabilmesi için gerekli altyapının yeniden inşasında önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Zarar gören içme suyu, kanalizasyon, enerji, haberleşme ve ulaşım altyapısının yeniden yapımı veya güçlendirilmesine ilişkin çalışmalar yürütülmektedir. Bu kapsamda, kamu bütçesinden ayrılan kaynaklar ağırlıklı olarak devam eden afet konutları ve büyük ölçekli altyapı projelerine yönlendirilmektedir.

• 391 bin 245 konut hak sahibinden kura işlemi tamamlanan 201 bin 431’ine konutları teslim edilmiştir.
• Eğitim-öğretim faaliyetlerinin devam edebilmesi için 7 bin 497 derslik inşası için toplam 24,1 milyar lira harcanmış, 63 bin 856 dersliğin bakım-onarımı için 4,5 milyar lira ayrılmıştır.
• Bölgedeki üniversitelerin fakülte binalarının yeniden yapım, güçlendirme ve bakım onarımlarıyla kampüs altyapılarının yenilenmesi için 2,3 milyar lira harcama yapılmıştır.
• 2025 Yılı Yatırım Programı’nda depremde hasar gören yapıların yeniden inşası, güçlendirilmesi ve bakım-onarımları için 1,9 milyar lira ödenek tahsis edilmiştir.
• Depremde ailesi veya kendisi zarar gören 23 bin 105 öğrencinin eğitimdeki aksaklıklarını telafi etmek amacıyla 2023’te öğrenim kredileri bursa çevrildi; 2024’te 17 bin 791 öğrenciye burs tahsis edilerek toplam 1,4 milyar lira burs ödemesi yapılmıştır.

Sağlık ve Altyapı Yatırımları

Sağlık hizmet sunum kapasitesini desteklemek amacıyla bölgede toplam 6 bin 325 yatak ve 140 ünit kapasitesine sahip 13’ü acil durum hastanesi olmak üzere toplam 32 ikinci basamak sağlık tesisi projesi ile 294 birinci basamak sağlık tesisi projesi Yatırım Programına alınmıştır. Toplam 13 bin 589 yatak ve 360 ünit kapasiteli ikinci basamak hastane projeleriyle 426 birinci basamak sağlık tesisinin yapımı ve onarım güçlendirme işleri için 2025’te 35,2 milyar liralık kaynak tahsis edilmiştir.

Altyapı Çalışmaları Devam Ediyor

İstihdam kaybının önüne geçmek ve işgücü piyasasını desteklemek amacıyla aktif işgücü politikalarına önem verilmiştir. 11 ilde toplam 32 bin 920 kişinin işbaşı eğitim programları ve meslek kurslarından faydalandırılması için 1,7 milyar lira kaynak aktarılmıştır. Ayrıca, bölgede bulunan kültür varlıkları ve müzelerin onarımına yönelik 2023-2024 yıllarında toplam 5,25 milyar lira harcanmıştır. İçme suyu ve kanalizasyon altyapısında meydana gelen hasarların giderilmesi için toplam 81,5 milyar liralık dış finansman, belediyelerin sorumluluğunda yer alan işler için hibe olarak sağlanmaktadır.

Dış finansman kaynaklı projelere ilave olarak DSİ ve İLBANK tarafından yürütülen projelerin toplam yatırım tutarı 21,5 milyar lira olup, 2024 sonu itibarıyla toplam 14,3 milyar lira harcama yapılmıştır. Altyapı yatırımlarının yanı sıra çevre düzenlemesi, araç, gereç ve ekipmanların temini amacıyla yerel yönetimlere toplam 2,7 milyar lira nakdi yardım yapılmıştır. Toplam proje tutarı 20,3 milyar lira olan projelerle deprem bölgesindeki belediyelerin acil nitelikli altyapı ve araç ekipman talepleri karşılanmaktadır. Ağırlıklı olarak elektrik dağıtım şebekesi olmak üzere enerji altyapısında meydana gelen hasarların giderilmesi için 2024 sonu itibarıyla 18,8 milyar lira harcanmıştır.

Tarım, Ulaştırma ve Sanayi Projeleri

2024 sonu itibarıyla kara yolu ve otoyollarda meydana gelen hasarın giderilmesine yönelik 12,7 milyar lira, kurulacak yeni yerleşim yerleri ile konut ve sosyal tesis alanlarına erişim sağlanması için 15,3 milyar lira, kent içi yolların onarımı için ise yaklaşık 7 milyar lira harcama yapılmıştır. Demir yolu hatlarının onarımı için de 2024 sonu itibarıyla 18,6 milyar lira yatırım gerçekleştirilirken, bu hatlar için 2029’a kadar 34,2 milyar lira harcanması planlanmaktadır.

Tarım sektöründe 2024’te 11 ilde toplam 20,9 milyar lira destek ödemesi yapılmıştır. Çiftçilere 2023 üretim yılında sertifikalı tohum kullanım desteği yüzde 100 artırılarak ödenmiş, bu kapsamda 2023 ve 2024 yıllarında bölge çiftçilerine toplam 2,1 milyar lira destek verilmiştir. Yağlı tohumlu bitki destekleri kapsamında toplam 9,1 milyar lira ödeme gerçekleştirilmiştir.

Türkiye için önemli bir üretim ve ihracat üssü olan deprem bölgesinde, özellikle imalat sanayi olmak üzere iktisadi faaliyetlerin iyileştirilmesi için çalışmalar sürdürülmektedir. 2024 sonu itibarıyla küçük sanayi sitesi yatırımları, KOSGEB ve kalkınma ajanslarının bölgedeki sanayicilere yönelik destekleri aracılığıyla sanayi kesiminin toparlanabilmesi için toplam 12,7 milyar lira kaynak harekete geçirilmiştir.

Ekonomik ve sosyal etkisi bu denli büyük olan depremin ardından toparlanmanın tamamlanması için uzun vadeli ve yoğun bir çabanın gerekliliği vurgulanmaktadır. İyileştirme çalışmalarında kapsamlı, planlı ve birbirini tamamlayan yatırımların gerçekleştirilmesi için önemli miktarda finansman ve insan kaynağına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu kapsamda kaynak tahsislerinde, bölgenin depremin ardından yeniden imar edilmesine yönelik çalışmalara öncelik verilmektedir. Önümüzdeki süreçte, depremden etkilenen vatandaşların kalıcı konut ihtiyaçlarının tamamen karşılanması, tüm kamu hizmetlerinin etkin bir şekilde yürütülmesi için gerekli altyapının sağlanması ve ekonomik ile sosyal hayatın iyileştirilmesine yönelik çalışmalar sürdürülmeye devam edecektir.