İstanbul Tüketici Fiyat İndeksi Yenilendi

İTO’dan Yenilenen İstanbul Tüketici Fiyat İndeksi

Recep ERÇİN İstanbul Ticaret Odası (İTO), 1995 yılından bu yana hazırlayıp kamuoyuyla paylaştığı “İstanbul Ücretliler Geçinme İndeksi”ni güncelleyerek önemli bir değişime imza attı. Bu yeni indeks, bugünden itibaren “İstanbul Tüketici Fiyat İndeksi” adıyla yenilenmiş bir formatta yayımlanacak. Önceki akşam, İTO’nun Eminönü’ndeki Genel Merkezi’nde düzenlenen bilgilendirme toplantısında, gazetecilere ve akademisyenlere yeni indeks hakkında kapsamlı bilgiler verildi. DÜNYA Gazetesi ekibi olarak, yazarlarımız Naki Bakır ve Erkin Işık ile birlikte bu önemli toplantıda yer aldık.

Yenilenen bu indeksi “yeni indeks” olarak adlandırıyoruz; çünkü 1995 yılında temelleri atılan önceki indekse kıyasla çok daha geniş bir kapsama sahip. İstanbul’un enflasyonunu daha doğru bir biçimde ölçmeyi hedefliyor. İTO Bilim Kurulu, İstanbul Ticaret Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Elçin Aykaç Alp, Milli İstihbarat Akademisi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mevlüt Tatlıyer, Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nurullah Gür, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Kaya ve Dr. Barış Soybilgen’den oluşuyor. Bilgi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ege Yazgan’ın belirttiği üzere, yeni indeksin hedefi TÜİK’in enflasyon verilerine daha yakın bir sonuç elde etmek. Böylece, enflasyonist dönemde açılan fark, yeni endeksle kapatılacak.

2 bin 400 Hane ile Gerçekleştirilen Araştırma

Yeni indeks için İTO Bilim Kurulu, İTO Stratejik Araştırmalar Merkezi (İTOSAM) İstatistik Birimi ve NielsenIQ Türkiye Tüketici ve İçgörü Araştırmaları Bölümü işbirliğiyle aylık olarak 350 hane takip edildi. Toplamda 2 bin 400 hane, kapsamlı bir tüketim araştırmasına katıldı. İndeks çalışmaları kapsamında Ocak 2023 itibarıyla 586 binin üzerinde fiyat verisi toplandı. 1995 yılı bazlı indekste 242 madde varken, 2023 yılı bazlı İstanbul Tüketici Fiyat İndeksi’nde bu sayı 493’e çıkarıldı. İndeksteki ana grup sayısı 8’den 12’ye yükseltildi, fiyat derleme sayısı ise 15 bin 725’ten 24 bin 500’e artırıldı.

İTO Başkanı Şekib Avdagiç, zamanla birlikte tüketim davranışlarında köklü değişiklikler yaşandığını belirtti. Önceki indekste “soba, video, kasetçalar, odun, aidata dahil olmayan kapıcı ücretleri” gibi başlıklar bulunurken, bu maddeler yeni indekste yer almıyor. Bunun yerine, eski indekste yer almayan “otomobil, cep telefonu, internet, dijital platform ücretleri” gibi maddeler yeni indeksin içeriklerine dahil edildi. Değişen tüketim kalıplarını dikkate alarak 2019 yılında başlatılan yeni indeks çalışması, pandemi nedeniyle 2 yıl gecikti. Ardından yaşanan yüksek enflasyonist dönemde, fiyatlama davranışlarının bozulması nedeniyle akademisyenlerin önerisiyle beklenilmesine karar verildi. Nihayetinde, altyapısı hazır olan yeni indeks ilk kez 2023 yılında test edildi ve baz yılı olarak 2023 yılı esas alındı.

Ücretlilerin İndeksi Olmaktan Çıktı

Avdagiç, “Yeni indeksimiz metodolojik açıdan EUROSTAT ile aynı niteliklere sahiptir” dedi. Bilim Kurulu’nda yer alan Bilgi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ege Yazgan, şu detayları paylaştı: “İstanbul Ücretliler Geçinme İndeksi, ana çıkış noktası itibarıyla ücretli kesimin tüketim alışkanlıklarının kalıplarına odaklanıyordu. Ancak İstanbul Tüketici Fiyat İndeksi, tüm tüketicilerin harcama alışkanlıklarını göstermeyi amaçlıyor. İstanbul’a özel, daha genel bir tüketim endeksi üzerinde çalışıldı. Bir yıl boyunca eski ve yeni endeks birlikte açıklanacak, bu da geçiş sürecinin daha sağlıklı olmasını sağlayacak.” Bu bağlamda, yeni indeks İstanbul’daki tüketicilerin güncel harcama eğilimlerini daha doğru bir şekilde yansıtmayı hedefliyor. Özellikle pandemi sonrası değişen tüketim davranışları, teknolojik gelişmeler ve genç neslin ihtiyaçları dikkate alınarak hazırlandı. Ayrıca, indeksin uluslararası standartlara uygun hale getirilmesi, İstanbul’un ekonomik verilerinin daha güvenilir olmasını sağlayacak. Şu an itibarıyla yeni indeks bir ücretliler indeksi değil; çünkü böyle bir indeksi İTO gibi iş dünyası kuruluşları yerine sendikaların hazırlaması gerektiği belirtiliyor. Gelir grupları itibarıyla, TÜİK’in verilerinden bir ücretli kesim enflasyonu çıkarılabiliyor.

21 Ayrı Semt Pazarı ve 159 Esnaf Dükkanı

İstanbul’un nüfusu 2023 yılı itibarıyla 15 milyon 655 bin 924 kişi olarak belirlenirken, bu sayı eski indeksin yapıldığı 1995 yılında 8 milyon 467 bin 837 idi. İki katına çıkan bir nüfus söz konusu. O dönemde, günümüzde nüfusun yoğun olarak yaşadığı Beylikdüzü gibi birçok ilçe neredeyse boştu. Bu nedenle, fiyat alınan bölgelerin çeşitlendirilmesi doğru bir indeks oluşturmak açısından kritik bir öneme sahip. Toplantıda İTO’nun yeni indeksinin TÜİK gibi her yıl güncellenip güncellenmeyeceği sorulduğunda, bunun maliyetli olduğu belirtildi ve TÜİK’e benzer her yıl güncellenen bir indeks yapmanın zorluğuna dikkat çekildi. Daha önce TÜİK Başkanı Dr. Erhan Çetinkaya’ya da ilettiğim “Erdal Bakkal” metaforunu hatırlatarak, fiyat alınan noktalarının ne kadarının bakkal, ne kadarının büyük marketler ve çarşı-pazarlar olduğunu sordum. Yanıtı ise şu şekilde aktarıyorum: “Yeni indeks için 21 farklı semt pazarından fiyat alınıyor. Haftanın beş günü yerel marketler ve ulusal zincirlerden fiyatlar derleniyor. Bunun yanı sıra 159 farklı esnaftan, 21 otelden ve 6 sinemadan da fiyat verileri temin ediliyor. İTO tarafından hesaplanan ve açıklanan indekslerin fiyatları, ağırlıklı olarak ‘yerinde veri toplama’ yöntemiyle elde ediliyordu. Yeni indekste ise bu yönteme ek olarak kısmen ‘internet üzerinden’ veri toplama yöntemine de geçilmiştir.”