İstanbul Tüketici Fiyat İndeksi: İTO’dan Yenilikçi Yaklaşım

İTO’dan Yenilik: İstanbul Tüketici Fiyat İndeksi

İstanbul Ticaret Odası (İTO), 1995 yılından bu yana kamuoyuyla paylaştığı ‘İstanbul Ücretliler Geçinme İndeksi’ni, 1 Şubat 2023 itibarıyla ‘İstanbul Tüketici Fiyat İndeksi’ adıyla yenileyerek sunmaya başlayacağını duyurdu. Bu yeni indeksin tanıtımı için İTO’nun Eminönü Merkez Binası’nda düzenlenen toplantıda, indekste yer alan maddelerin ve grupların güncellenmesi gerektiği vurgulandı.

Son yıllarda değişen tüketim alışkanlıkları ve hayatımıza giren yeni ürünler doğrultusunda, İTO’nun 1985 ve 1995 bazlı Ücretliler Geçinme İndeksleri’nin yenilenmesi kararı alındı. 1995 yılı bazlı indekste 242 madde bulunurken, 2023 baz yıllı İstanbul Tüketici Fiyat İndeksi’nde bu sayı 493’e çıkarılmıştır. Ayrıca, indeksteki ana grup sayısı 8’den 12’ye yükseltilmiş ve fiyat derleme sayısı da 15 bin 725’ten 24 bin 500’e artırılmıştır.

İTO tarafından hesaplanan ve açıklanan indekslerin fiyatları, ağırlıklı olarak ‘yerinde veri toplama’ yöntemiyle toplanırken, yeni indekste bu yönteme ek olarak internet üzerinden veri temini de yapılmaya başlanmıştır. İstanbul Tüketici Fiyat İndeksi için bilimsel araştırma çalışmaları sonucunda, İTO İstatistik Birimi’nin koordinasyonunda bilişim altyapısı ve hesaplama programları geliştirilmiştir.

Hane Halkı Araştırmalarını NielsenIQ Türkiye Gerçekleştirdi

Bu çalışma kapsamında, tüketici davranışlarını ölçme ve hane halkı araştırmaları konusunda NielsenIQ Türkiye’den danışmanlık hizmeti alınmıştır. İTO’nun yeni indeksini hazırlayan Bilim Kurulu, şu isimlerden oluşmaktadır:

• Bilgi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ege Yazgan
• İstanbul Ticaret Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Elçin Aykaç Alp
• Milli İstihbarat Akademisi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mevlüt Tatlıyer
• Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nurullah Gür
• İstanbul Medeniyet Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Kaya
• Dr. Barış Soybilgen

Yeni indeks için İTO Bilim Kurulu, İTO Stratejik Araştırmalar Merkezi (İTOSAM) İstatistik Birimi ve NielsenIQ Türkiye Tüketici ve İçgörü Araştırmaları Bölümü’nün iş birliğiyle, aylık 350 hane takip edilerek toplamda 2 bin 400 hanenin katılım gösterdiği bir tüketim araştırması gerçekleştirmiştir. İndeks çalışmaları kapsamında Ocak 2023’ten itibaren toplam 586 binin üzerinde fiyat verisi toplanmıştır.

“1929’dan Bu Yana İstanbul İçin Enflasyonu Ölçüyoruz”

Yeni indeksin tanıtım toplantısında konuşan İTO Başkanı Şekib Avdagiç, Türkiye’de sürekli olarak ve bilimsel kabul gören indeksi yayınlayan ilk milli kurumun İTO olduğunu belirtti. Avdagiç, İTO’nun 1929’dan bu yana İstanbul için ‘hayat pahalılığını’, günümüzdeki tabiriyle enflasyonu ölçtüğünü ifade ederek, “O zamanlar ‘İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası’ olarak enflasyon ölçümünün ticaret alanı için ne denli önemli olduğunu biliyorduk. Güvenilir ve bilimsel temellere dayanan, Avrupa ülkelerinin uyguladığı esaslarla uyumlu bir indeksin yayınlanması gerekiyordu. Bunu yaparken bireyi değil, aileyi temel alarak ilk indeksimizi hazırladık ve Ocak 1929’dan itibaren ‘İstanbul’da Hayat Pahalılığı Müşiresi (İndeksi)’ adıyla yayınlamaya başladık” dedi.

1930 yılında indekse yeni gruplar ve ürünler eklediklerini belirten Avdagiç, isminin de ‘İstanbul Geçinme İndeksi’ olarak değiştirildiğini ifade etti. “Bu, bizim birinci revizemizdi. İkinci Dünya Savaşı öncesinde indekste yeni düzenlemeler yaparak 1938’i ikinci baz yılı olarak kabul ettik ve ürün miktarlarını artırdık. Bu, ikinci revizemiz oldu. 1953 yılı başta olmak üzere sürekli olarak baz yılını, indeks ürün ve gruplarını güncelleme yoluna gittik” diye ekledi.

1930 ve 40’lı yılların bilim insanları, hayat pahalılığını ölçmeye çalışan tüm indeksleri analiz ettikten sonra ‘İTO İstanbul Geçinme İndeksi’ni ‘ismini hak eden tek indeks’ olarak ilan etmişlerdir. Bu da İTO’nun bilimsel titizliğinin bir göstergesi olmuştur.

“Dün Hiç Düşünülmeyen Hizmet ve Ürünler Temel İhtiyaçlar Arasına Girdi”

Günün koşullarına göre indeksi güncellemenin, baz yılını değiştirme gerekliliğinin ve ürün grup ve maddelerini güncellemenin zorunlu olduğunu vurgulayan İTO Başkanı Şekib Avdagiç, “Tüketim davranışlarımızda köklü değişiklikler yaşandı. Bir zamanlar hiç düşünülmeyen hizmet ve ürünler, artık temel ihtiyaçlar arasına girdi. Önceki indeksimizde ‘soba, video, kaset çalar, odun, aidata dahil olmayan kapıcı ücretleri’ gibi başlıklar bulunuyordu. Ancak günümüzde İstanbul’da doğalgazsız ev kalmadı, video kaset izleyen yok. Ancak hepimiz otomobil, cep telefonu, internet ve dijital platformlar kullanıyoruz” dedi.

“30 yıldır kullandığımız 1995 baz yıllı indeksimiz artık yeterli olmamaya başladı. Bu nedenle İstanbul Ücretliler Geçinme İndeksi’nin güncellenmesi için 2019 itibarıyla çalışmalara başladık. Ancak araya 2 yıllık pandemi süreci girdi. Bu süreç hem fiyatlamalarda hem de tüketim biçimlerinde anormalliklere neden oldu. Baz yılının olağanüstü gelişmelerden arındırılmış olması gerekiyor. Bu nedenle çalışmalarımızı ertelemek zorunda kaldık. Normalleşme sürecinin kabul edilebilir bir seviyeye gelmesini bekledik. Yeni indeksimizi ilk kez 2023 yılında test etmeye başladık ve 2023’ü baz yılı olarak kabul ettik. 1 Şubat 2025’ten itibaren ise resmi olarak yürürlüğe koyacağız” şeklinde konuştu.

İTO Başkanı Şekib Avdagiç, İstanbul Tüketici Fiyat İndeksi’nin akademisyenler, bağımsız kuruluşlar ve İTO İstatistik Birimi’nden oluşan bir ekip tarafından hazırlandığını belirtti. Avdagiç, “En büyük avantajımız, 1953’teki gibi Türkiye’nin sayılı akademik isimlerinden oluşan bir hoca kadrosuna sahip olmamızdı. Ayrıca, dünyanın önde gelen bilgi hizmetleri sunan şirketi olan NielsenIQ ile iş birliği yaptık. Bu süreçte NielsenIQ Türkiye ve NBT Teknoloji Danışmanlık’tan danışmanlık hizmeti aldık. Üçüncü bir temel ise Odamızın 96 yıllık enflasyon ölçme deneyimine sahip İstatistik Birimi oldu” dedi.

İTO Başkanı Şekib Avdagiç, İstanbul Tüketici Fiyat İndeksi’nin Türkiye’deki en güncel İstanbul indeksi olma özelliğini taşıdığını belirterek, “Bu indeks, metodolojik açıdan çağdaş ve bilimsel özelliklere sahip. Bir başka deyişle, yeni indeksimiz metodolojik olarak EUROSTAT ile aynı nitelikleri taşımaktadır. 2023 bazlı İstanbul Tüketici Fiyat İndeksi’nin şehrimiz ve ticaret alanımız için hayırlı olmasını diliyorum” şeklinde konuştu.

“İstanbul’a Özel Daha Genel Bir Tüketim Endeksi Üzerinde Çalışıldı”

İTO Bilim Kurulu adına söz alan Kurul Üyesi ve Bilgi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ege Yazgan, İstanbul Ücretliler Geçinme İndeksi’nin yenilenmesinin büyük bir önem taşıdığını belirtti. Yazgan, “İstanbul Ücretliler Geçinme İndeksi’nin ana çıkış noktası, ücretli kesimin tüketim alışkanlıklarını incelemekti. İstanbul Tüketici Fiyat İndeksi ise daha geniş bir kesimi temsil eden bir endeks olarak tasarlandı. Bu doğrultuda İstanbul’a özel daha genel bir tüketim endeksi üzerinde de çalışmalar yapılmıştır” değerlendirmesinde bulundu.