İhracatçı 3 Ocak’ta döviz muştusu bekliyor

Recep ERÇİN- Nurdoğan ARSLAN ERGÜN

Global pazarda ya­şanan talep daral­ması ve içerideki yüzde 200’leri aşan ma­liyet artışının gölgesin­de, yılı tamamlayan ihra­catçının gözü 3 Ocak 2025 tarihinde.

Cumhurbaş­kanı Recep Tayyip Erdo­ğan, 3 Ocak Cuma günü, aralık ayı ve 2024 yılı top­lam ihracat datalarını açık­layacak. İhracatçı, o gün Cumhurbaşkanı’ndan döviz bozdurma zaruriliği konu­sunda da müjde bekliyor. Reka­bette rakipleriyle eşit kurallarda alana çıkmak isteyen ihracat­çı, Merkez Bankası rezervleri­nin son bir ayda 93 milyar dola­ra yaklaştığını, münasebetiyle yüz­de 30 ihracat gelirini TCMB’de bozdurma zorunluluğunun or­tadan kalktığına işaret ediyor.

TCMB’de bozdurulup TL’ye çevrilen parayı hammadde al­mak için tekrar dövize çevir­diklerini anlatan ihracatçılar, bu durumda kur makasının ya­rattığı ek maliyet artışından yakınıyor. Bilindiği üzere 4 Ey­lül 2018 tarihinden itibaren 6 ay mühlet ile ihracat bedellerinin 180 gün içerisinde Türkiye’ye getirilmesi ve yüzde 80’inin bankaya bozdurması uygula­masına geçilmişti.

Daha son­ra bu düzenleme hem müddet hem oran bakımından gevşetildi. Geçen haziran ayında yapılan Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) 31. Olağan Genel Kuru­lu’nda konuşan Cumhurbaşka­nı Erdoğan, “Müjdeli bir haber vermek istiyorum. İhracatçıla­rımız için döviz bozdurma zo­runluğunu yüzde 40’tan yüzde 30’a indirdik” demişti.

Haziranda yüzde 40’tan yüzde 30’a düşürüldü

Bu kapsamda 10 Haziran 2024 tarihinden itibaren İh­racat Bedeli Kabul Dokümanına (İBKB) yahut Döviz Alım Bel­gesine (DAB) bağlanan ihracat bedellerinin yüzde 40’ının de­ğil yüzde 30’unun Merkez Ban­kası’na satılması mecburî ha­le geldi.

İhracat bedelinin 180 gün içinde Türkiye getirilme zaruriliği (180 günden faz­la vade öngörülmesi durumun­da, vade bitiminden itibaren 90 gün içinde) devam etti. İh­racat bedellerinin en az yüzde 80’inin TL’ye çevrilmesi (DA­B’a bağlanması) zaruriliği kaldırıldı. İhracat bedeli 15 bin ABD Doları altı ise, dövizi yur­da getirme mecburiliği bulun­madığı bildirildi.

İBKB’ye yahut DAB’a bağlanan ihracat bedel­lerinin en az yüzde 30’u belge­yi düzenleyen bankaya satılı­yor. Bedeller bankaca, Merkez Bankası tarafından ilan edilen ve süreç günü için geçerli döviz alış kuru üzerinden birebir gün Merkez Bankası’na satılıyor ve Merkez Bankası’nın banka nezdindeki hesabına aktarı­lıyor.

Söz konusu fiyatın tam karşılığı banka tarafından ih­racatçıya TL olarak ödeniyor. Genelgeye nazaran, dövizin yurt dışından geldiğinin tespiti kay­dıyla, dışarıda yerleşik gerçek yahut hükmî bireyler ismine açılan döviz tevdiat hesaplarından ihracatçının hesabına transfer edilen bedeller, bankalarca ih­racat bedeli olarak kabul edi­lebiliyor.

TİM Başkanlar Kurulu da hemfikir

Sermaye hareketlerinin dal­galı seyrettiği ve ülkeden pa­ra çıkışının yaşandığı dönem­de devreye alınan ihracatçı dö­vizlerinin yurt içine getirilerek bozdurulmasına yönelik uygu­lama ülkede döviz krizini önle­mek üzere devreye alındı.

Hem rezervlerin geldiği durum hem de Hazine ve Maliye Bakanı Şimşek’in açıklamaları dikka­te alındığında, bilhassa ağır ithal girdi kullanan ihracatçı imalatçıların talep ettiği mev­cut uygulamanın sonlandırıl­masına yönelik taban oluşmuş görünüyor. DÜNYA’nın edin­diği bilgilere nazaran bahis son ya­pılan TİM Başkanlar Kurulu toplantısında da gündeme gel­di. İhracatçı liderler uygula­manın kaldırılmasında hemfi­kir. Mevzunun 2024 yılsonu ih­racat datalarının açıklanacağı toplantıda da gündeme gelme­si bekleniyor.

İDDMİB Çetin Tecdelioğlu: Kaldırmamak için neden yok

İhracatçının Merkez Ban­kası’na yüzde 30 döviz boz­durma zorunluluğunun artık kaldırılması gerektiğini söy­leyen İstanbul Demir ve De­mir Dışı Metaller İhracatçıla­rı Birliği (İDDMİB) Yönetim Kurulu Başkanı Çetin Tecde­lioğlu, “Zaten hammadde alı­mı ve birçok noktada ihracat­çının döviz bozdurmaya ihti­yacı var. Yani finansal olarak günlerce, aylarca bekletip dö­vizi kenara koyacak gücümüz yok. Hasebiyle zorunluluğun kalkması ihracatçıya takviye açısından yararlı olacak” dedi.

TİM Lider Vekilliği misyonunu de yürüten Tecdelioğlu, “Re­eskont kredilerinde oran yüz­de 29.53’ten 23.03’e çekildi. Bu ihracatçı açısından takdirle karşılanan bir hareket. İhra­catçının uygun faiz oranlarıy­la kredilere erişimi için daha da aşağı düşmesi istikametinde birinci çeyrekte beklentimiz yüksek. Zira finansta dış kaynak kullanımı çok fazla olduğu için ihracatçımız yüksek faizler­le karşı karşıya kalıyor. Aslında düşük kurdan ötürü rekabet gücümüzü kaybetmiş durum­dayız.

Yılbaşı öncesi ufak da olsa faiz indirimi ve reeskont kredilerindeki indirim bizi şad etti. Yüzde 30 zorun­luluğunda da birebir beklentimiz var” değerlendirmesini yaptı. Döviz bozdurmada bankalara ödenen komiteye da dikkat çeken TİM Lider vekili Tec­delioğlu, “Maalesef o da büyük kahır. Onun da sabit bir ha­le getirilerek bilhassa ihracat­çıya binde 1 oranında alım sa­tım oranı üzere sabit bir yüzde tanınması arzusundayız” me­sajı verdi.

İKMİB Adil Pelister: 50 bin dolar altı muaf tutulabilir

İstanbul Kimyevi Madde­ler ve Mamulleri İhracatçıla­rı Birliği (İKMİB) Lideri ve TİM Lider Vekili Adil Pelis­ter, “İhracatçının döviz boz­durma zorunluluğunun kaldı­rılması aylardır talep ettiğimiz bir mevzu. Çok fazla bürokrasi doğuran ve kur makası yüzün­den bankaların kazandığı bir sistem” dedi. Pelister, “Talebi­miz bunun büsbütün kaldırıl­ması ancak olmuyorsa da birinci aşa­mada yüzde 20’ye çekilmesi ve 50 bin dolar altındaki ihracat bedellerinin de uygulamadan muaf tutulmasıdır. Daha sonra yılın birinci yarısında bu uygulama büsbütün kaldırılabilir” ifade­lerini kullandı.

OİB Baran Çelik: Bir ölçü daha indirim olabilir

Uludağ Otomotiv Endüstrisi İhracatçıları Birliği (OİB) Yö­netim Kurulu Başkanı Baran Çelik de, “Uygulamanın kaldı­rılmasını ilgili toplantılarda ta­lep ediyoruz. Gereksiz bir bü­rokrasi ve mevzuat oluşturu­yor. Kaldırılması birden ve çok kolay olmayacak diye düşünü­yoruz. Bir ölçü daha indirim olabilir ancak talebimiz o istikamette olsa da büsbütün kaldıracakla­rını düşünmüyorum. Faiz indi­rim süreci başlayınca rezervle­re gereksinim olacak” diye konuştu.

“Teşvik priminin artırılması gerekiyor”

Farklı görüş paylaşan ihra­catçılar da var. Merkez Ban­kası’na döviz bozdurma mec­buriyetinin devam etmesinde bir sorun olmadığını lisana geti­ren TİM İdare Kurlu Üyesi, Türk İklimlendirme Sanayi İh­racatçıları Birliği (İSİB) Yöne­tim Konseyi Lider Yardımcısı Salih Zeki Poyraz ise, “Yüzde 30 devam edebilir hatta biraz daha artırılabilir. Lakin boz­durma karşılığı firmalara öde­nen teşvik primi yüzde 2’nin artırılmasında yarar var” dedi.

PLASFED Ömer Karadeniz: Dövizi nasıl kullanacağına ihracatçı karar vermeli

Plastik Sanayicileri Federasyonu (PLASFED) Yönetim Kurulu Lideri Ömer Karadeniz, “İhracatçı firmalara hala yüzde 30 olan döviz bozdurma mecburiliği artık kaldırılmalı yahut kademeli olarak azaltılmalı. İhracatçı dövizini nasıl değerlendireceğinin kararını kendisi vermeli. Bilhassa bizim üzere hammaddesi büyük ölçüde dışa bağımlı olan bölümler, yüzde 30 döviz bozdurma zorunluluğundan önemli ziyan görüyor.

Öyle vakit geliyor ki bütün dövizimizi hammadde ödemesi olarak kullanıyoruz. Hammaddeyi ithal eden plastik bölümü açısından yüzde 30 döviz bozdurma mecburiliği, büyük bir sorun teşkil ediyor. Hem plastik kesiminin hem de Türk ihracatçısının önünün açılmasını istiyorsak, Merkez Bankası bu ısrarından vazgeçmeli” yorumunu yaptı.

Karadeniz, “Yüzde 30 döviz bozdurma zorunluluğunun kaldırılması için adımların atılacağını umuyoruz. Ülkemizin şartları ne olursa olsun üretimden ve yatırımdan vazgeçme üzere bir lüksümüz yok. Sonlu mali kaynaklarımızı en aktif formda kullanarak, üretime, teknolojiye odaklanmalıyız” dedi.

“Rezerv kaygı kaynağı olmaktan çıktı”

Döviz bozdurma mecburiliği uygulamasının devreye alındığı 2018’in Eylül ayında Türkiye’nin brüt döviz rezervi 67 milyar dolar seviyesindeydi. O yılın başında 91 milyar dolar seviyesinde olan rezervler sekiz ayda yaklaşım yüzde 27 oranında eridi. Aralık 2024 prestijiyle brüt döviz rezervleri 92.3 milyar dolar düzeyinde. Altın dâhil brüt rezervler 156,2 milyar dolar.

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek de bu sahiden hareketle, geçen hafta IICEC Konferansı’nda yaptığı sunumda şu bilgileri verdi: “Rezerv konusu geçen sene büyük bir kaygı konusuydu artık bir kaygı konusu olmaktan çıktı zira Türkiye’nin net rezervi 50 milyar dolar civarına geldi. 50 milyar dolar epeyce uygun bir sayı, burada tepeyi 70 milyar dolarla 2011’de bulmuştuk, 2018’in başında 38 milyar dolar civarıydı münasebetiyle Türkiye rezerv konusunu bir tasa kaynağı olmaktan çıkarttı.”