Dünya genelindeki siyasi çalkantılar 2025 yılında global iktisat için sorun yaratabilir

2024’ün son günlerindeyiz fakat bu yıl yaşanan pek çok olayın sonuçları önümüzdeki yıl ve sonrasında da tüm dünyada hissedilecek.

Bu yıl İsrail’in Gazze’de Hamas’a karşı yürüttüğü savaş tırmanarak Lübnan’a sıçradı ve İsrail geçen ay sallantılı bir ateşkes sağlanana kadar Hizbullah’a savaş açtı. Suriye’de isyancılar bu ay yıldırım harekatıyla Beşar Esad’ı nihayet devirdi ve Rusya’nın Ukrayna’daki savaşı üçüncü yılına girdi. Fakat 2025 yılında global refah üzerinde muhtemelen en büyük etkiyi yaratacak olan, ulusal seçimlerin rekor kırdığı bu yılda seçmenlerin tercihleri – en değerlisi de eski ABD Başkanı Donald Trump’ın yeniden seçilmesi.

Citi’nin global baş ekonomisti ve ABD Hazinesi’nin eski müsteşarlarından Nathan Sheets, bu yıl yapılan 60’tan fazla seçimde birçok iktidar partisinin makûs performans gösterdiğine dikkat çekerek, “Küresel iktisadın gidişatıyla ilgili büyük bir hayal kırıklığı var” dedi. CNN’e verdiği demeçte Sheets, “Siyasi iklim bana hatırlayabildiğim her zamankinden daha bilinmeyen geliyor” dedi.

Birçok ekonomist için bu belirsizliğin ana kaynağı Trump’ın Beyaz Saray’a dönüşü ve bilhassa de gümrük tarifeleri sıkıntısı.

Trump seçim kampanyası sırasında ABD’ye ithal edilen tüm mallara %10-20 oranında vergi uygulamaktan ve Çin’den ithal edilen mallara en az %60 oranında gümrük vergisi getirmekten bahsetmişti. Kasım ayında Kamala Harris’e karşı kazandığı zaferin akabinde, Meksika ve Kanada’ya %25 ithalat vergisi ve Çin’e “herhangi bir ek gümrük vergisinin üzerinde %10 ek gümrük vergisi” uygulamak istediğini söyledi. Analistler, Trump’ın yeni gümrük vergilerinin başka ekonomilere vereceği ziyan konusunda, kısmen vergilerin düzeyine bağlı olarak değişen kestirimlerde bulundular. Lakin ziyan kesinlikle olacak.

Avrupa Merkez Bankası Başkanı Christine Lagarde, bu ayın başlarında gazetecilere Trump’ın Avrupa’dan ithal edilen mallara yönelik muhtemel gümrük vergileriyle ilgili bir soru üzerine, “Ticaret üzerindeki kısıtlamaların, muhafazacı tedbirlerin büyümeye yardımcı olmadığını düşünmeye devam ediyorum” dedi.

Daha yüksek gümrük vergileri, dünyanın en büyük iktisadı olan ABD iktisadında geri tepebilir. Goldman Sachs, tüm ithal mallara uygulanacak %10’luk muhtemel bir gümrük vergisinin, kısmen Amerikalıların harcamalarını azaltacak olan yüksek tüketici fiyatları nedeniyle, ABD’nin gayrisafi yurtiçi hasılasına 2026 yılında tepe yapacak büyük bir darbe vuracağını öngörüyor.

ABD’nin yüksek gümrük vergilerinin global iktisat üzerindeki tesiri, etkilenen ülkelerin buna nasıl karşılık vereceğine de bağlı olacak. Örneğin, ABD’den ithal edilen mallara uyguladıkları vergileri arttırarak. Danışmanlık şirketi Capital Economics yakın tarihli bir notunda, “Bu durum global bir ticaret savaşıyla sonuçlanabilir ve bu savaş pek çok halde ortaya çıkabilir lakin en uç noktada global GSYH’yi %2-3 oranında düşürebilir,” diye yazdı.

Mevcut eğilimlere nazaran, dünya üretimine vurulacak %3’lük bir darbe, ekonomik büyümenin birçoklarını silecektir. Lakin şirketler meçhullüğü sevmez ve Trump daha yüksek üniversal gümrük vergileri getirmese bile, en azından birtakım ülkeleri yahut sanayileri vurabileceğine dair kaygılar iş yatırımları ve münasebetiyle Amerika’nın ticaret ortaklarının ekonomileri üzerinde baskı yaratacaktır.

Goldman Sachs ve JP Morgan analistleri de bu türlü düşünüyor. Her iki banka da Avrupa’nın gelecek yılki büyümesine ait iddialarını değiştirdi. Goldman Sachs analistleri geçen ay dünyanın en büyük ikinci iktisadı için 2025 kestirimlerini düşürerek, “Etki, neredeyse katiyen (yüksek) tarife artışlarıyla karşılaşacak olan Çin’de daha doğrudan” diye yazdılar.

Trump’ın yeni ithalat vergilerinin global iktisada ziyan vermesinin bir öbür yolu da ABD’de ve öbür yerlerde yeni bir enflasyon dalgasına katkıda bulunmak. Trump’ın kampanyası sırasında kelam verdiği üzere vergileri düşürmesi ve göçü azaltması halinde Amerikan fiyatları da daha süratli artacak, bu da potansiyel olarak işgücü kıtlığına ve daha yüksek fiyat faturalarına yol açacaktır.

Kaos ve durgunluk

ABD bu yıl sismik siyasi değişimlere sahne olan tek ülke değil. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron yaz aylarında erken parlamento seçimi davetinde bulunmuş ve bunun sonucunda azınlık hükümeti bu ayın başlarında düşmüştür. Benzeri halde, dünyanın üçüncü büyük iktisadı olan Almanya’da da iktidardaki koalisyon geçen ay dağıldı ve Şubat 2025’te erken seçime gidilmesinin yolunu açtı. Paris’te Pazartesi günü açıklanan yeni kabine, hiçbir kümenin net çoğunluğa sahip olmadığı bir parlamentoyla, kısa ömürlü selefi üzere yönetmekte zorlanacaktır. Bu da siyasi ortamı istikrarsız tutarak iş yatırımlarını ve tüketici harcamalarını azaltacaktır.

Avrupa bankası ING yakın tarihli bir raporunda, Fransa’da önümüzdeki yıl “siyasi kaosun büyüme üzerinde baskı yaratacağını” söyledi. “Kurulacak rastgele bir hükümete karşı daima gensoru tehdidi, kamu maliyesini tertibe sokacak bir bütçenin geçirilmesinin imkansızlığı ve daha fazla seçim ihtimali meçhullüğü körüklüyor.”

Bu belirsizlik, Fransız anayasasına nazaran yeni bir parlamento seçiminin yapılabileceği en erken tarih olan gelecek yılın ortasına kadar sürecek. Almanya’nın önümüzdeki yıllardaki bahtı değerli ölçüde yaklaşan seçimlerin sonucuna bağlı olacaktır. Yeni hükümetin yatırım yapmak için daha fazla borçlanıp borçlanmayacağı ve büyümede çok gereksinim duyulan artışı sağlamak için yapısal ıslahatları uygulayıp uygulamayacağı kilit bir soru. ING, “Aksi takdirde sakinlik yeni olağan olacaktır” dedi.

Ayrıca, büyük sanayi kesimi ve Amerika’nın Çin’den sonra Almanya’nın en kıymetli ikinci ticaret ortağı olması nedeniyle ABD’nin ithal mallara uygulayacağı yeni gümrük vergileri Almanya için büyük kıymet taşıyacak.

Savaşların etkisi

Küresel büyüme petrol zengini Orta Doğu’da yaşananlardan da etkilenebilir, lakin ekonomistler bu noktada oradaki düşmanlıkların yakın vadeli olumsuz sonuçları konusunda daha az kaygılı. “Citi’den Sheets CNN’e verdiği demeçte, “Mevcut çatışmanın parametreleri petrol (akışını) direkt tehlikeye atmıyor.

Çatışmalar yayılabilir, lakin “Orta Doğu’daki büyük ülkeler bölgesel bir çatışma istemiyor – şayet bu türlü bir şeye açık olsalardı, bunu çoktan görmüş olurduk” dedi. Petrol fiyatları 7 Ekim 2023’te Hamas’ın İsrail’e saldırmasından kısa bir müddet sonra ulaştığı tepeden düşüşe geçti ve şu anda geçen yıl Haziran ayında görülen düzeylerde seyrediyor.

Capital Economics, komşu Suriye’ye gelince, 2011 yılında patlak veren yıkıcı iç savaştan evvel bile bu ülkenin global petrol üretiminde büyük bir hisseye sahip olmadığını ve çatışmaların petrol altyapısının birçoklarını tahrip ettiğini belirtiyor. Esad’ın devrilmesinden bir gün sonra danışmanlık şirketi “Suriye’deki gelişmelerin global iktisat üzerinde çok az tesiri olacaktır” dedi.

Rusya’nın Ukrayna’daki savaşı, Avrupa’daki doğal gaz fiyatlarını olağandan çok daha yüksek tutarak dünya iktisadı üzerinde esasen iz bıraktı. Trump savaşı süratle sona erdirmek istediğini söyledi – bu tahlilin neye benzeyeceği ekonomik sonuçlarını belirleyecek. Citi analistleri Christian Schulz ve Giada Giani’ye nazaran “düzenli bir ateşkes” Avrupa’da iş dünyasının inancını artırıp güç fiyatlarını düşürebilirken, “düzensiz bir çöküş” bölgeye daha büyük mülteci akınlarını tetikleyebilir ve “Rusya ile çatışmayı yayabilir.”